De macht van begeerte

[Modestus 137]

Op 2-9-2020 om 21:37 zei Modestus:

Lees mijn bericht over de opkomst en de strijd met passies https://www.geloofsgesprek.nl/forum/viewtopic.php?f=55&t=4160&start=75 

Omdat onze vriend @Dat beloof ik heeft me streng verwezen naar richtlijn 6, wil ik mijn fout corrigeren en het hele artikel hier plakken.

***

De strijd met passies

Passies (of hartstochten), zijn net als deugden met elkaar verbonden, net als de "schakels van één ketting" (St. Isaac van Nitria), waarvan de ene een uitloper is van de andere. Het zijn er acht; in de volgorde van voortbrenging zijn ze als volgt: 1) vraatzucht, 2) wellust, 3) hebzucht, 4) toorn, 5) moedeloosheid, 6) wanhoop, 7) ijdelheid, en ? trots of hoogmoed.

De belangrijkste zorg van de patristische ascese is niet de uiterlijke manifestaties van zonde, noch individuele gevallen van zonde, maar veeleer hun oorzaak, d.w.z. de ondeugden en hartstochten die in de ziel geworteld zijn, of ziekten van de ziel en verborgen innerlijke toestanden van zonde. Met behulp van hedendaagse termen en concepten zet professor Zarin de leer van de Heilige Vaders uiteen over de psychologie van hartstocht en de worsteling ermee. Hier is een korte samenvatting van deze uiteenzetting.

Een gedachte is het eerste moment in het ontstaan van een hartstocht; het is een moment van aarzeling en een essentieel centraal element van deze psychologische toestand (Er zijn drie hoofdmomenten: 1) het verschijnen van een concept-gedachte, 2) het eraan toevoegen van je gevoel en 3) het eraan toevoegen van je wil. (Geest, gevoel, wil: een concept, in combinatie met gevoel en met de toevoeging van de wil.)). De essentie van ascese komt neer op de worsteling met gedachten. De Heilige Vaders, asceten, onderscheiden maar liefst [zes of] zeven momenten in de ontwikkeling en groei van de passies.

1. PROVOCATIE (SUGGESTIE)
De eerste aanzet tot de opkomst van het psychologische fenomeen dat kan eindigen als hartstocht staat bekend als een "provocatie" of "suggestie".

Het is een concept (als idee, gedachte) van een object of een handeling die overeenkomt met een van de onreine neigingen in een persoon. Onder invloed van externe indrukken, of in verband met de psychologische werking van de herinnering of de verbeelding volgens de wetten van associatie, treedt deze provocatie de sfeer van het bewustzijn van de mens binnen. Dit eerste moment vindt plaats onafhankelijk van de vrije wil van de mens, tegen zijn wens in, zonder zijn deelname, in overeenstemming met de wetten van psychologische onvermijdelijkheid - 'spontaniteit' - en wordt daarom als 'onschuldig' of objectief beschouwd. Het wordt de mens niet als zonde toegerekend als het niet wordt veroorzaakt door zijn "dwalende" gedachten, als het niet bewust en vrijwillig wordt uitgenodigd, en als het niet door menselijke nalatigheid ingetreden is. Dit is de toetssteen voor het testen van onze wil, om te zien of deze neigt naar deugd of ondeugd. Het is in deze keuze dat de vrije wil van de mens zich manifesteert (Er zijn twee oorzaken voor het optreden van "provocatie": natuurlijke oorzaken en boze geesten).

2. CONJUNCTIE (verbinding)
Provocatie roept de reactie van het gevoel op, dat reageert op de indruk of het conceptuele beeld, dat het bewustzijn binnengedrongen is, door ‘liefde’ of ‘haat’ (sympathie of antipathie). Dit is het belangrijkste moment, want het beslist het lot van de prikkelende gedachte: zal het blijven of zal het vluchten? Alleen de opkomst van de gedachte in het bewustzijn vindt plaats ongeacht de wil van de mens. Als het niet onmiddellijk wordt afgewezen en blijft hangen, betekent dit dat het compatibele grond vindt in de aard van een bepaalde persoon, wat tot uiting komt in zijn sympathieke reactie op de provocatie (van de gedachte). Sympathische neiging trekt de aandacht, waardoor de voorgestelde gedachte kan groeien en veranderen in een beeld van fantasie dat de hele sfeer van bewustzijn doordringt en alle andere indrukken en gedachten verdrijft. De aandacht blijft bij de gedachte hangen omdat de mens er behagen in heeft. Dit tweede moment wordt conversatie of verbinding genoemd. Heilige Efraïm de Syriër definieert het als een "vrije aanvaarding van de gedachte, het vermaak ervan als het ware, en een conversatie ermee gaat gepaard met genoegen". De aandacht van de men wordt uitsluitend gericht op de nieuw ontstane indruk of het idee, dat dient als een aanzet of aanleiding voor de ontwikkeling van een hele reeks van bijbehorende ideeën. Deze ideeën geven de mens het gevoel van genoegen terwijl hij anticipeert op het genot van het object van de indruk of het verkregen idee. Om deze opeenvolging van ideeën te doorbreken, deze uit het bewustzijn te verwijderen en het gevoel van genot te beëindigen, moet de mens zijn aandacht afleiden. Hij moet actief en vastberaden besluiten om de beelden van de zonde die hem belagen af te stoten en er niet meer naar terug te keren.

3. VERENIGING
Anders, met de afwezigheid van de opzettelijke afwijzing van de indringende beelden, wordt het derde moment geïnduceerd, waarop de wil zelf steeds meer tot de (binnengedrongen) gedachte wordt aangetrokken, en als gevolg daarvan wordt de mens geneigd om te handelen naar wat de gedachte hem vertelt en om zo de voldoening te krijgen door ernaar te handelen. Op dit moment wordt het evenwicht van zijn spirituele leven totaal vernietigd, de ziel geeft zich volledig over aan de gedachte en streeft ernaar deze te realiseren met het doel een nog intensere genot te ervaren. Het derde moment wordt dus gekenmerkt door de neiging van de wil naar het object van de gedachte, door zijn instemming en vastberadenheid om plezierige fantasieën te realiseren. Zodoende zal het op het derde moment geheel zich aan de gedachte overgeven en nu volgens haar richtlijnen handelen om haar denkbeeldige plannen te realiseren. Dit moment, vereniging genoemd, is de medewerking van de wil, wat als het ware een instemmingsverklaring is met de hartstocht die gefluisterd wordt door de gedachte (St. Efraim de Syriër), of instemming van de ziel met wat haar is aangeboden door de gedachte, vergezeld van genoegen (St. Johannes van de Ladder). Deze staat "nadert reeds de daad van de zonde en is daarmee verwant" (St. Efraim de Syriër). Daarin komt het opzettelijke besluit om het doel van de hartstochtelijke gedachte te realiseren met alle middelen die de mens ter beschikking staan. In principe is de beslissing al genomen om de passie te bevredigen. De zonde is al in intentie begaan. Het blijft nu om het zondige verlangen te bevredigen en er een concrete daad van te maken.

4. STRIJD
Soms echter, vóór de uiteindelijke beslissing van de mens om door te gaan naar het laatste moment, of zelfs na zo'n beslissing, ervaart hij een strijd tussen het zondige verlangen en de tegenovergestelde neiging van zijn natuur.

5. GEWOONTE
Het laatste psychologische moment van een onstabiele tweestrijd van de wil tussen tegengestelde neigingen vindt echter alleen plaats als de gewoonte nog niet gevormd is in de ziel, namelijk de 'slechte gewoonte' om aan de slechte gedachte gehoor te geven. Het vindt plaats wanneer een zondige neiging nog niet diep in de natuur van de mens is doorgedrongen en een constant kenmerk van zijn karakter is geworden (en/of een vertrouwd element van zijn gezindheid, wanneer zijn geest voortdurend in beslag wordt genomen door het object van de hartstochtelijke drang), wanneer de hartstocht zelf nog niet volledig gevormd is.

6. CAPTIVITEIT (gevangenschap)
Zijnde in de kracht van hartstocht, haast de mens zich graag en ambitieus om deze hartstocht te bevredigen, hetzij zonder enige strijd, of bijna zonder strijd. Hij verliest de dominante, leidende en controlerende kracht van zijn wilsvermogen over zijn individuele neigingen. Het is niet langer de wil die heerst over zondige neigingen, maar de laatsten heersen over de wil, waarbij ze de ziel met geweld en geheel verleiden en haar hele rationele en actieve energie dwingen zich te concentreren op het object van hartstocht. Deze staat wordt gevangenschap genoemd. Dit is het moment van de volledige ontwikkeling van een hartstocht, van de volledig gevestigde staat van de ziel, die nu al haar energie tot het uiterste manifesteert.

'De beste en meest succesvolle strijd vindt plaats wanneer de gedachte aan het begin wordt afgesneden door middel van een onophoudelijk gebed. Want, zoals de kerkvaders hebben gezegd, wie zich verzet tegen de aanvankelijke gedachte, dwz de provocatie, zal de daaropvolgende neiging onmiddellijk stoppen. Een wijze asceet vernietigt de moeder van de goddeloze duivels, dwz de sluwe provocatie (eerste gedachten). Ten tijde van het gebed moet bovenal het intellect doof en stom worden gemaakt (St. Nilus van Sinai), en het hart ontdaan van alle gedachten, zelfs de schijnbaar goede gedachte (St. Hesychius van Jeruzalem). Ervaring heeft geleerd dat het toegeven aan een emotieloze gedachte, dwz een afleiding, wordt gevolgd door een hartstochtelijke (goddeloze) gedachte, en dat de binnenkomst van de eerste opent de deur voor de laatste."

Deze innerlijke strijd wordt ons levendig uitgebeeld door St. Hesychius van Jeruzalem (5e eeuw), een leerling van St. Gregorius de Theoloog:

Onze geest, die iets licht van uiterlijk en onschuldig is, geeft zichzelf gemakkelijk over aan dagdromen en is ongebreideld onderhevig aan kwade gedachten, als het in zichzelf niet zo'n houding heeft die, als een vorst over de passies, het constant onder controle houdt en beteugelt het.

Een schip beweegt niet zonder water; en er is geen enkele vooruitgang in het waken over de geest zonder nuchterheid met nederigheid en het gebed tot Jezus Christus.

Stenen worden gebruikt voor de fundering van een huis; maar voor deze deugd (het waken over de geest) is zowel het fundament als de wortel de heilige en eerbiedwaardige naam van onze Heer Jezus Christus. Snel en gemakkelijk kan een dwaze kapitein tijdens een storm zijn schip vernielen, de matrozen wegsturen, de zeilen en roeispanen in zee gooien en zelf gaan slapen; maar veel sneller kan de ziel worden verdronken door de demonen als ze, wanneer de gedachten beginnen op te komen, niet de nuchterheid bewaakt en de naam van Jezus Christus aanroept.

Nuchterheid en het Jezus-gebed versterken elkaar wederzijds; want uiterste waakzaamheid gaat samen met het constante gebed, terwijl gebed gepaard gaat met de uiterste nuchterheid en waakzaamheid van het intellect.

Veel van onze gedachten komen van de demonische suggesties, en hieruit komen onze slechte uiterlijke daden voort. Als we met de hulp van Jezus de gedachte onmiddellijk onderdrukken, zullen we de bijbehorende uiterlijke daad vermijden. We zullen onszelf verrijken met de zoetheid van de goddelijke kennis en zo zullen we God vinden, die overal is. Terwijl we de spiegel van het intellect stevig naar God gericht houden, zullen we constant verlicht worden zoals puur glas door de zon is. Dan zal uiteindelijk het intellect, dat de grens van zijn verlangens heeft bereikt, in Hem ophouden met alle andere contemplatie.

http://orthodoxinfo.com/praxis/struggle.aspx