Bijbel letterlijk? Nadenkertje

[Alex Tromp 0]

Ik zat laatst over de zes Scheppingsdagen na te denken, hoe letterlijk je deze moet nemen.

Na heel wat denkwerk (lees binnenkort op mijn hyves in het blog maar na, ik zet daar binnen een week het hele denkpad op) kwam ik er eigenlijk op uit dat het niet zo handig is om deze als letterlijk 6x24 uur te nemen omdat je dit dan heel erg aan de huidige normen en denkbeelden interpreteert.

Zo'n 2000 jaar geleden werden bepaalde Schriftteksten ook heel letterlijk naar de toenmalige denkbeelden geïnterpreteerd met als gevolg dat de beloofde Koning vermoord werd en echt niet omdat ze een paar profetiën dachten te kunnen vervullen, maar simpelweg omdat de profetievervulling niet aan hun verwachting voldeed.

Toch werden de profetiën wel bewaarheid op die manier. Hoe ga je dan om met het letterlijk lezen van Bijbelteksten (bijvoorbeeld de genoemde zes dagen) met dit in het achterhoofd?

[Borkdude 0]

Wat zijn je bezwaren tegen zes letterlijke scheppingsdagen?

[Olorin 154]

Wellicht is het een een gemakkelijke en erg moderne gedachte om maar een tekst als een wetenschappelijke analyse van een gebeurtenis te interpreteren.

Genesis 1 is in een bepaalde dichtvorm opgeschreven van iemand die er niet bij was, is duizenden jaren oud, is één van de scheppingsverhalen in de bijbel die schijnbaar op bepaalde zaken met elkaar in conflict staan, zijn volgens mij (maar durf dit niet zeker te zeggen) paralellen te trekken met andere Oosterse (ik geloof de Mesopotaamse mythologie) te trekken en het klopt totaal niet met de huidige wetenschappelijke stand van zaken.

Lijkt me aannemelijker dat dit verhaal gewoon een poëtische vertelde scheppingsmythe is ipv een letterlijk ooggetuige verslag of een natuurkundige analyse. Maar wat trouwens niks af doet aan de waarheid en van genesis 1.

De bijbel is niet uit de lucht gevallen en is ook niet enkel gedichten, of enkel ooggetuigenverslagen, of enkel en alleen allegorie, of enkel opgetekende wetten, of enkel liederen, of enkel mythische referentie, of enkel profetieën, etc.

[Borkdude 0]

Overigens is het ook mogelijk dat de zes dagen een herschepping is, omdat de aarde in Genesis 1:2 verging (de aarde werd woest en ledig).

Zie 2 Petrus 3:

5 Want willens en wetens ontgaat hun, dat door het woord van God de hemelen er sedert lang geweest zijn en de aarde, die uit en door het water bestaat,       5 Ze gaan er dan willens en wetens aan voorbij dat er in het begin al eens een hemel is geweest en een aarde die door Gods woord gevormd was uit water en door middel van water,

6 waardoor de toenmalige wereld is vergaan, verzwolgen door het water.

Alleen Genesis 1:21 en Genesis 1:27 vermelden expliciete scheppingsacties van God, de rest zou dan herschepping kunnen zijn. Hoeveel dit uitmaakt voor het antwoord op deze vraag weet ik niet, aangezien Alex Tromp nog niet uitgebreid heeft uitgelegd waarom zes dagen problematisch zouden zijn.

[Aimé 0]

Het Hebreeuwse woord dat met „dag†vertaald is, kan namelijk op diverse tijdsperiodes doelen en niet alleen maar op een periode van 24 uur.

Toen Mozes bijvoorbeeld Gods scheppingswerk samenvatte, sprak hij over alle zes de scheppingsdagen als één dag (Genesis 2:4).

Bovendien noemde God op de eerste scheppingsdag „het licht voortaan Dag, maar de duisternis noemde hij Nacht†(Genesis 1:5).

Hier wordt de term dag gebruikt voor slechts een deel van een periode van 24 uur. De bijbel biedt absoluut geen basis om willekeurig te kunnen zeggen dat elke scheppingsdag 24 uur duurde.

Uit het woordgebruik in Genesis hoofdstuk 1 en 2 kan men dus afleiden dat het om aanzienlijke tijdsperiodes ging.

Hier zou men wel ellenlange conversaties kunnen gaan beginnen over het begrip 'tijd'.Wat is tijd?

Wanneer is de tijd beginnen lopen? Is de tijd op aarde altijd dezelfde geweest? etc...

Het genesis verslag heeft duizenden jaren zijn doel gediend en dit zal zo blijven.

[Aviator 0]

Quote:

Op zondag 27 mei 2007 17:42:18 schreef Borkdude het volgende: Overigens is het ook mogelijk dat de zes dagen een herschepping is, omdat de aarde in Genesis 1:2 verging (de aarde werd woest en ledig).

Voor de duidelijkheid pak ik er de tekst bij (NBV)

2 De aarde was nog woest en doods, en duisternis lag over de oervloed, maar Gods geest zweefde over het water.

Ik lees daar niet dat de aarde "verging" of "herschapen" zou zijn. Dat iets woest en ledig is betekend niet dat het dan ooit wel "levend" is geweest.

Quote:

Zie 2 Petrus 3: 5 Want willens en wetens ontgaat hun, dat door het woord van God de hemelen er sedert lang geweest zijn en de aarde, die uit en door het water bestaat,        5 Ze gaan er dan willens en wetens aan voorbij dat er in het begin al eens een hemel is geweest en een aarde die door Gods woord gevormd was uit water en door middel van water, 6 waardoor de toenmalige wereld is vergaan, verzwolgen door het water.

Gaat dit niet over de zondvloed?

Quote:

Alleen Genesis 1:21 en Genesis 1:27 vermelden expliciete scheppingsacties van God, de rest zou dan herschepping kunnen zijn.

Als ik genesis 1 lees zie ik toch echt in meer teksten staan dat God het maakte, niet dat hij het vernieuwde... ik lees echt nergens iets terug wat over herscheppen zou gaan...

Liefs Diaan

[Bronze 0]

Quote:

Op zondag 27 mei 2007 17:14:22 schreef Alex Tromp het volgende: Ik zat laatst over de zes Scheppingsdagen na te denken, hoe letterlijk je deze moet nemen. Na heel wat denkwerk (lees binnenkort op mijn hyves in het blog maar na, ik zet daar binnen een week het hele denkpad op) kwam ik er eigenlijk op uit dat het niet zo handig is om deze als letterlijk 6x24 uur te nemen omdat je dit dan heel erg aan de huidige normen en denkbeelden interpreteert. Zo'n 2000 jaar geleden werden bepaalde Schriftteksten ook heel letterlijk naar de toenmalige denkbeelden geïnterpreteerd met als gevolg dat de beloofde Koning vermoord werd en echt niet omdat ze een paar profetiën dachten te kunnen vervullen, maar simpelweg omdat de profetievervulling niet aan hun verwachting voldeed. Toch werden de profetiën wel bewaarheid op die manier. Hoe ga je dan om met het letterlijk lezen van Bijbelteksten (bijvoorbeeld de genoemde zes dagen) met dit in het achterhoofd?

God gaat boven de wetenschap en ik zelf denk dat het in 6 dagen geschapen is, Hij laat zien door 6 dagen de aarde te maken zien hoe machtig Hij is.

Hetzelfde als dat wij (mensen die elke dag zonde begaan en fouten) een voorbeeld zijn van zijn grote liefde, wij verdienen niks alleen de hel en Hij geeft ons leven.

[Borkdude 0]

Quote:

Voor de duidelijkheid pak ik er de tekst bij (NBV) 2 De aarde was nog woest en doods, en duisternis lag over de oervloed, maar Gods geest zweefde over het water. Ik lees daar niet dat de aarde "verging" of "herschapen" zou zijn. Dat iets woest en ledig is betekend niet dat het dan ooit wel "levend" is geweest.

Er staat letterlijk: de aarde was/werd woest en ledig. (nog staat er niet). Het woord voor "was" kan hier grammaticaal in principe ook met "werd" woorden vertaald.

Quote:

[...]Gaat dit niet over de zondvloed?

Volgens mij niet, want de toenmalige wereld (net voor de zondvloed) bestond niet uit en door water.

Genesis 1:1 God schiep de hemelen en de aarde.

Genesis 1:2 De aarde nú werd woest en ledig.

Maar De HERE heeft de aarde niet tot een baaierd (chaos) geschapen blijkt uit het volgende:

Jes 45,18

      

Want zo zegt de HERE, die de hemelen geschapen heeft ? Hij is God ? die de aarde geformeerd en haar gemaakt heeft, Hij heeft haar gegrondvest; niet tot een baaierd heeft Hij haar geschapen, maar ter bewoning heeft Hij haar geformeerd: Ik ben de HERE en er is geen ander.

Zou deze dan na de schepping tot chaos geworden zijn?

Verder zijn er teksten aan te wijzen in het NT waar het gaat om de nederwerping van de aarde (Grieks: katabolee, meestal vertaald met grondlegging).

Deze informatie kun je allemaal nalezen in link

Groet,

Michiel

[Levi 145]

Het klopt dat het woord 'nog' wat de NBV gebruikt, niet in de oorspronkelijke tekst voorkomt. Het Hebreeuwse woord 'hajáh' is letterlijk 'was' en niet 'werd'. De meest zuivere vertaling van vers 2 is die van Jitschak Dasberg:

'De aarde was woest en vormloos, er was duisternis over de watermassa en G'ds Adem zweefde over de oppervlakte van het water.'

Het woord 'nog' wat door de NBV is ingevoegd is - naar mijn mening - een aanvullend bedenksel van de vertalers, waarmee kennelijk getracht is een logische chronologie aan te brengen, maar feitenlijk een onjuiste weergave van de letterlijke tekst is.

[Eru Iluvatar 0]

Als de dagen echt 24 uur duurden tijdens de schepping, wat deed God 23 uur en 59 minuten lang nadat Hij had gezegd: "Er zij licht." ?

[Aviator 0]

@ Levi: Dus dan staat er nog niet dat de aarde "opnieuw" geschapen werd, of bedoel je dat niet uit te leggen?

@ Eru Iluvater: Hij is flauw maar wel leuk, om even de diepgaande discussie op adem te laten komen, nu maar weer bot dan

Ergens in het nieuwe testament staat toch ook dat voor God 1 dag als 100 jaar kan zijn? Ik zal er eens naar gaan zoeken waar die tekst precies staat...

Liefs Diaan

[Naeva 182]

Quote:

Op zondag 27 mei 2007 17:35:43 schreef Gorthaur het volgende: Wellicht is het een een gemakkelijke en erg moderne gedachte om maar een tekst als een wetenschappelijke analyse van een gebeurtenis te interpreteren. Genesis 1 is in een bepaalde dichtvorm opgeschreven van iemand die er niet bij was, is duizenden jaren oud, is één van de scheppingsverhalen in de bijbel die schijnbaar op bepaalde zaken met elkaar in conflict staan, zijn volgens mij (maar durf dit niet zeker te zeggen) paralellen te trekken met andere Oosterse (ik geloof de Mesopotaamse mythologie) te trekken en het klopt totaal niet met de huidige wetenschappelijke stand van zaken. Lijkt me aannemelijker dat dit verhaal gewoon een poëtische vertelde scheppingsmythe is ipv een letterlijk ooggetuige verslag of een natuurkundige analyse. Maar wat trouwens niks af doet aan de waarheid en van genesis 1. De bijbel is niet uit de lucht gevallen en is ook niet enkel gedichten, of enkel ooggetuigenverslagen, of enkel en alleen allegorie, of enkel opgetekende wetten, of enkel liederen, of enkel mythische referentie, of enkel profetieën, etc.

Inderdaad. Voor mij zijn er twee overtuigende redenen om niet letterlijk in de 6-daagse schepping te geloven:

1. De wetenschappelijke bewijslast. Alles spreekt tegen dat de aarde erin *patsboem* ineens was, hoe kun je dat tegen beter weten in negeren? Ik zou mezelf tamelijk ongeloofwaardig vinden op het moment dat ik met de meest vergezochte uitvluchten kom om die wetenschappelijke feiten te ontlopen.

2. Het soort tekst van het scheppingsverhaal. Het is totaal niet waarschijnlijk dat de schrijver van Genesis de intentie heeft gehad een historisch verslag van de schepping op te schrijven. Eerlijk gezegd vraag ik me ook af waarom je dat uberhaupt zou denken, daar gaat het toch niet om?

Sterker nog, ik vind geen enkele overtuigende reden om wel te geloven dat het werkelijk 6 dagen waren.

[Borkdude 0]

Quote:

Op zondag 27 mei 2007 21:44:01 schreef Levi het volgende: Het Hebreeuwse woord 'hajáh' is letterlijk 'was' en niet 'werd'.

Voor zover ik weet kan dit woord ook met "werd" worden vertaald.

Kijk bijvoorbeeld hier, bij Strong nr. 1961

link

Het beste bewijs wordt gegeven door teksten waar hajah vertaald wordt met "worden":

Deut. 27:

9 Omringd door de Levitische priesters zei Mozes tegen heel Israël: ‘Wees stil en luister, Israël. Vandaag bent u het volk van de HEER, uw God, geworden.

2 Sam. 7:24:

En Gij hebt Uw volk Israël U bevestigd, U tot een volk, tot in eeuwigheid; en Gij, HEERE, zijt hun tot een God geworden.

[Levi 145]

Quote:

Op zondag 27 mei 2007 21:49:30 schreef Diana het volgende: @ Levi: Dus dan staat er nog niet dat de aarde "opnieuw" geschapen werd, of bedoel je dat niet uit te leggen? ...

Het klopt dat er geen sprake is van een herschepping, want er staat tenslotte in het eerste vers al dat 'in het begin, hemel en aarde geschapen zijn'.

Hemel en aarde zijn dus door de Eeuwige gemaakt en pas daarna volgt vers 2.

Doordat de vertalers van vers 2 het woordje 'nog' hebben ingevoegd (terwijl dat niet in de oorspronkelijke tekst voorkomt) wordt er gesuggereerd dat de Eeuwige een aarde zou hebben geschapen die niet goed is, of in ieder geval nog niet goed was. Zelf geloof ik daar niet in, omdat de bijbel leert dat Hij goed is en geen deel kan hebben aan het kwade. Hoe zou Hij dan iets kunnen scheppen wat niet goed is?

Daarnaast is er van 'herscheppen' verder geen sprake. In de 'dagen' die volgen, worden er slechts dingen toegevoegd, maar nergens staat dat de duisternis die er was verdreven, of weggenomen werd. Slechts wanneer de zon zijn stralen geeft, moet de duisternis wijken.

Ik deel de mening van Hester hierboven en ik wijs ook graag in dit verband op bijbelgedeelten als Maleachi 3 en dan met name op het 20e vers.

[Borkdude 0]

Quote:

Ergens in het nieuwe testament staat toch ook dat voor God 1 dag als 100 jaar kan zijn?

1000 jaar om precies te zijn.

      Ps 90,4

      

Want duizend jaren zijn in uw ogen als de dag van gisteren, wanneer hij voorbijgegaan is, en als een nachtwake.

---

Samengevoegd:

Voor de volledigheid, er zit nog een nieuwe schepping aan te komen (Openbaring 21), in totaal dus 3 scheppingen en 3x is scheepsrechts, nietwaar?

[Naeva 182]

Quote:

Op zondag 27 mei 2007 22:12:07 schreef Borkdude het volgende: 1000 jaar om precies te zijn.       Ps 90,4        Want duizend jaren zijn in uw ogen als de dag van gisteren, wanneer hij voorbijgegaan is, en als een nachtwake.

Sommige mensen denken te kunnen concluderen dat God de aarde "dus" in 6000 jaar heeft geschapen. Maar op zo'n manier proberen de tekst van het scheppingsverhaal nog steeds letterlijk te nemen (het zouden dan 6 dagen van 1000 jaar zijn geweest)... tsja.

[Levi 145]

Quote:

Op zondag 27 mei 2007 22:07:26 schreef Borkdude het volgende: [...] Voor zover ik weet kan dit woord ook met "werd" worden vertaald. Kijk bijvoorbeeld hier, bij Strong nr. 1961 link Het beste bewijs wordt gegeven door teksten waar hajah vertaald wordt met "worden": Deut. 27: 9 Omringd door de Levitische priesters zei Mozes tegen heel Israël: ‘Wees stil en luister, Israël. Vandaag bent u het volk van de HEER, uw God, geworden. 2 Sam. 7:24: En Gij hebt Uw volk Israël U bevestigd, U tot een volk, tot in eeuwigheid; en Gij, HEERE, zijt hun tot een God geworden.

Wat je aanhaalt klopt, maar ik denk dat de vertaling die gekozen is afhangt van de context waarin de zin geschreven staat. Zo zijn deze bovenstaande teksten in het Hebreeuws 'actieve zinnen': iemand doet iets. Volgens de Hebreeuwse grammaticaregels kan het dan gaan om handelingen in het verleden, heden of toekomst en tevens in de gebiedende wijsvorm of infinitief.

In het geval van Genesis 1:2 spreken we van een passieve zin; er wordt slechts een beschrijving gegeven van iets.

[Borkdude 0]

Hoe zou je dan "de aarde werd woest en ledig" zeggen, als je dat zou willen uitdrukken in het Hebreeuws? Iets anders dan hajah?

[Levi 145]

Quote:

Op zondag 27 mei 2007 22:15:48 schreef Hester het volgende: [...]Sommige mensen denken te kunnen concluderen dat God de aarde "dus" in 6000 jaar heeft geschapen. Maar op zo'n manier proberen de tekst van het scheppingsverhaal nog steeds letterlijk te nemen (het zouden dan 6 dagen van 1000 jaar zijn geweest)... tsja.

Tja, wat dat betreft zit het scheppingsverhaal best lollig in elkaar, want in vers 2 (waar we nu al even over spreken) wordt gezegd dat de Geest (of Adem van G'd) over het water zweeft, terwijl er nog nergens vermeld is wanneer het water gemaakt is. Dat, terwijl er van alle andere zaken (planten, dieren, zelfs maan en sterren) wel melding wordt gemaakt wanneer het gemaakt is.

Overigens sluit dat weer mooi aan bij de Joodse lezing waar gezegd wordt dat het water dús aan de aarde vooraf ging en volgens Rashie (een autoriteit op gebied van schriftverklaring en schriftuitleg) bestonden de elementen water er vuur al voor aanvang van de schepping van hemel en aarde. In de dagen van Johannes zal het dus nogal tamelijk veel impact op de Israeli's hebben gemaakt dat Johannes doopte met water en dat hij verwees naar Hem die ook met vuur zou dopen...

---

Samengevoegd:

Quote:

Op zondag 27 mei 2007 22:30:55 schreef Borkdude het volgende: Hoe zou je dan "de aarde werd woest en ledig" zeggen, als je dat zou willen uitdrukken in het Hebreeuws? Iets anders dan hajah?

Dan gebruik je het werkwoord: 'kiehe-jah', in plaats van 'hajáh'.

[Borkdude 0]

Hier bij aansluitend, Petrus zegt ook dat er al eens een wereld is geweest die werd verzwolgen door het water en dat deze wereld zal worden prijs gegeven aan het vuur.

2 Petrus 3

5 Want willens en wetens ontgaat hun, dat door het woord van God de hemelen er sedert lang geweest zijn en de aarde, die uit en door het water bestaat, 6 waardoor de toenmalige wereld is vergaan, verzwolgen door het water. 7 Maar de tegenwoordige hemelen en de aarde zijn door hetzelfde woord als een schat weggelegd, ten vure bewaard tegen de dag van het oordeel en van de ondergang der goddeloze mensen.

[Levi 145]

Quote:

Op zondag 27 mei 2007 22:35:56 schreef Levi het volgende: [...] Tja, wat dat betreft zit het scheppingsverhaal best lollig in elkaar, want in vers 2 (waar we nu al even over spreken) wordt gezegd dat de Geest (of Adem van G'd) over het water zweeft, terwijl er nog nergens vermeld is wanneer het water gemaakt is. Dat, terwijl er van alle andere zaken (planten, dieren, zelfs maan en sterren) wel melding wordt gemaakt wanneer het gemaakt is. Overigens sluit dat weer mooi aan bij de Joodse lezing waar gezegd wordt dat het water dús aan de aarde vooraf ging en volgens Rashie (een autoriteit op gebied van schriftverklaring en schriftuitleg) bestonden de elementen water er vuur al voor aanvang van de schepping van hemel en aarde. In de dagen van Johannes zal het dus nogal tamelijk veel impact op de Israeli's hebben gemaakt dat Johannes doopte met water en dat hij verwees naar Hem die ook met vuur zou dopen... Samengevoegd: [...] Dan gebruik je het werkwoord: 'kiehe-jah', in plaats van 'hajáh'. Overigens: ik zou graag willen dat het wel met 'werd' vertaald zou kunnen worden, omdat dat meer aansluit bij mijn eigen ideeën, maar helaas...

---

Samengevoegd:

Quote:

Op zondag 27 mei 2007 22:41:45 schreef Borkdude het volgende: Hier bij aansluitend, Petrus zegt ook dat er al eens een wereld is geweest die werd verzwolgen door het water en dat deze wereld zal worden prijs gegeven aan het vuur. 2 Petrus 3 5 Want willens en wetens ontgaat hun, dat door het woord van God de hemelen er sedert lang geweest zijn en de aarde, die uit en door het water bestaat, 6 waardoor de toenmalige wereld is vergaan, verzwolgen door het water . 7 Maar de tegenwoordige hemelen en de aarde zijn door hetzelfde woord als een schat weggelegd, ten vure bewaard tegen de dag van het oordeel en van de ondergang der goddeloze mensen.

Voor mij alleen maar een bevestiging dat Rashie het bij het juiste eind heeft, dat Petrus wist waarover hij praatte en dat het vuur (inderdaad) het beeld van de Heilige Geest is.

[Borkdude 0]

kiehe-jah is toch feitelijk hetzelfde als hajah, maar dan ki (dat) ervoor?

[Levi 145]

Quote:

Op zondag 27 mei 2007 22:47:16 schreef Borkdude het volgende: kiehe-jah is toch feitelijk hetzelfde als hajah, maar dan ki (dat) ervoor?

Pindakaas is toch hetzelfde als kaas, maar dan zonder pinda ervoor.

Het gaat erom dat de wortel, of stam van het werkwoord anders is en dan nog kan het zijn dat de interpretatie in geval van actieve en passieve zinnen kan verschillen.

Terzijde: 'ki' wordt in het Nederlands - het meest gangbaar - vertaald met 'omdat'.

[Ann 0]

Quote:

Op zondag 27 mei 2007 17:14:22 schreef Alex Tromp het volgende: Ik zat laatst over de zes Scheppingsdagen na te denken, hoe letterlijk je deze moet nemen. Na heel wat denkwerk (lees binnenkort op mijn hyves in het blog maar na, ik zet daar binnen een week het hele denkpad op) kwam ik er eigenlijk op uit dat het niet zo handig is om deze als letterlijk 6x24 uur te nemen omdat je dit dan heel erg aan de huidige normen en denkbeelden interpreteert. Zo'n 2000 jaar geleden werden bepaalde Schriftteksten ook heel letterlijk naar de toenmalige denkbeelden geïnterpreteerd met als gevolg dat de beloofde Koning vermoord werd en echt niet omdat ze een paar profetiën dachten te kunnen vervullen, maar simpelweg omdat de profetievervulling niet aan hun verwachting voldeed. Toch werden de profetiën wel bewaarheid op die manier. Hoe ga je dan om met het letterlijk lezen van Bijbelteksten (bijvoorbeeld de genoemde zes dagen) met dit in het achterhoofd?

Ik heb zelf nooit gedacht dat het werkelijk 6 24 uur dagen waren hoor. Ergens in de bijbel staat er dat voor Go d1 dag 1000 jaar ofzo kan zijn of meer.

[Alex Tromp 0]

Heb vannacht om 1 uur mijn hersenspinsels nog even op mijn blog gezet, klik maar op mijn huisje omer naar toe te gaan. Ik vind hem echt te lang om hier neer te zetten, maar mijn punten zijn als volgt:

- 6x24 uur is te beperkend naar God toe, het was toen zeker tenslotte Zijn tijd en dat is heel wat anders dan wij het kennen aangezien God buiten de tijd staat

- 6x24 uur als wetenschappelijke premisse levert een wetenschap op die nog veel beperkender/verstikkender is dan het ahteisme/darwinisme voor afwijkende ideeen, niet echt wat je noemt vrij zijn in Christus

- Jezus eindigde aan het Kruis omdat mensen een hele letterlijke interpretatie van de Schrift hadden op basis van hun eigen interpretatie, Hij voldeed niet aan het beeld dat de Joden toen hadden van hun nieuwe Koning. Gelukkig werden de profetien toen vervuld, maar het lijkt me toch beter hier van te leren en de teksten met wat ruimer te interpreteren dan heel strak en dat God dan ondanks die strakke interpretatie werkt.