Eenheid in verscheidenheid

[Josephina 0]

 

Interview met Leo van Leijsen
Al enige tijd schrijft Leo van Leijsen columns over het christendom voor Credible. Hij is theoloog en medewerker voor de oosterse kerken van de Katholieke Vereniging voor Oecumene. Op een zaterdagmiddag sprak ik met hem  in de bibliotheek van de Radboud Universiteit in Nijmegen.

Leo vertelt enthousiast over de manier waarop hij met het oosterse christendom in contact kwam:
‘’Ongeveer vijftig jaar geleden, ik was een jongetje van een jaar of zes, zeven, logeerde ik bij mijn oom  en tante een paar dorpen verder. De eucharistieviering uit Dongen, het dorp waar ik woonde, werd uitgezonden op televisie en dit wilde ik graag zien. Het was een Byzantijnse viering waarin gezongen werd door het Byzantijns koor uit Utrecht. Dat fascineerde me: katholiek ‘onder de paus’  en toch zo anders. Het  liet me niet meer los. Ik kwam er ook achter dat er orthodoxen bestonden. Gedurende mijn middelbare schooltijd heb ik veel gelezen over het oosters christendom. Op mijn achttiende ben ik op Athos in Griekenland geweest.  Dat is de heilige berg van de orthodoxie, een ‘monnikenrepubliek’. Hier kwam ik echt in aanraking met het christelijke Oosten. Op mijn tweeëntwintigste ging ik voor het eerst naar het Midden-Oosten waar mijn fascinatie voor het oosterse christendom groeide.  In de landen die ik bezocht: Syrië, Jordanië, de Palestijnse Gebieden en Israël, zijn onder de Arabieren heel veel soorten oosterse christenen.
In Nederland kwam ik vervolgens in aanraking met de Johannes van Damascusgemeenschap. Dat is  een katholieke geloofsgemeenschap met een oosterse liturgie, die toentertijd in Tilburg zat. Ik kom nog steeds bij de gemeenschap, nu in Den Bosch; ik ben rooms-katholiek maar praktiseer dus binnen de Byzantijnse ritus.  De pastor van deze gemeenschap was in die tijd directeur van wat toen nog het ‘Apostolaat voor de Oosterse Kerken’ heette, en later ‘Aktie en Ontmoeting Oosterse Kerken’. Hij vroeg mij om er te komen werken en nu vijfentwintig jaar later werk ik er nog steeds met veel plezier.â€

Wat doet de Katholieke Vereniging voor Oecumene (KVvO) eigenlijk precies?
‘’De KVvO is een fusie van de Sint-Willibrordvereniging en Aktie en Ontmoeting Oosterse Kerken. Het doel van onze vereniging is om de christelijke eenheid te bevorderen; dit doen we door het organiseren van studiedagen, het geven van adviezen aan bijvoorbeeld de bisschoppen en het uitgeven van tijdschriften, zowel digitaal als op papier.  Ik ben verantwoordelijk voor de Oosterse kerken.â€

Er valt voor zowel Oosterse als Westerse christenen vast nog een hoop te leren. Wat kunnen ze nu van elkaar leren?
“Westerse christenen zouden van het Oosten kunnen leren dat  het geloof met feest  te maken heeft. Ondanks dat het leven niet altijd leuk is, is het een feest vanwege datgene dat God ons gegeven heeft. Dit is ook terug te zien aan de oosterse liturgie; het is een feestelijke liturgie die zowel uitbundig als sober kan zijn, afhankelijk van de aard van de viering, maar ook van wélke oosterse kerk je bezoekt. Want niet alle oosterse kerken zijn hetzelfde. Dat het oosterse christendom zo veelkleurig is, is een verrijking.  Ook een aantal theologische standpunten kan voor westerse christenen verrijkend zijn’’ vervolgt Leo. Op de vraag of hij hiervan een voorbeeld weet blijft het even stil, dan vervolgt hij: “Oosterse christenen leggen andere accenten bij hun opvatting over de oorsprong van het menselijk kwaad. Vergeleken met de tradities van het westen heeft men in het oosten een wat andere blik op de erfzonde, liever: oerzonde. Minder pessimistisch.  Maar misschien is dit een te ingewikkeld voorbeeld“, zegt hij, en zoekt naar een ander voorbeeld: “Je kunt het ook zien aan de manier waarop de  orthodoxe bisschoppen, de leiders van de kerk,  binnen de synode, het hoogste bestuursorgaan van een orthodoxe  kerk in een bepaald land of gebied,  hun collegialiteit beleven. Die collegialiteit wordt daar meer geleefd dan in het Westers katholicisme, waar het gezag toch meer is gecentraliseerd in een alles overkoepelend pausschap. “
 

“Oosterse christenen zouden van het christelijke Westen kunnen leren de kritische rationaliteit meer ruimte te geven en zo beter de confrontatie met de moderniteit aan te gaan. Ze zouden meer pogingen moeten doen om zich aan te sluiten bij de moderne samenleving.  De teruggetrokken houding van sommige oosterse kerken heeft trouwens ook een historische achtergrond’’, vult Leo verder aan: “Het oosterse christendom heeft vrijwel altijd moeten bestaan onder staatsbemoeienis: van de christelijke overheid - de Byzantijnse keizer of de Russische tsaar -, van de islam of van het communisme. Dat ze dit allemaal overleefd hebben komt juist door hun krachtig vasthouden aan de eigen traditie.  Na het communisme hadden de kerken in het oosten te maken met een opleving. Ook  de generatie die het geloof niet kende kwam in aanraking met de kerk. Toch ligt in bijvoorbeeld Rusland het kerkbezoek op zondag procentueel een heel stuk lager - gemiddeld  3% - dan in Nederland met zijn 17%.â€

De ‘filioque-kwestie’ wordt vaak gezien als een belemmering voor de eenheid tussen Oost en West. Kunt u daar wat meer over vertellen?
Leo is wat verrast over deze vraag over een moeilijke kwestie. Het gaat over een zinsdeel dat het Westen ooit in de oorspronkelijke Geloofsbelijdenis, het Credo, heeft ingevoegd. Hij doet een poging: “In de visie van de orthodoxe kerken wordt er in het Westen met het filioque bedoeld dat de Geest niet alleen eeuwig voortkomt vanuit de Vader, maar ook vanuit de Zoon. Terwijl alleen de Vader de bron van de heilige Geest kan zijn. Maar zo heeft het Westen het niet bedoeld. Men bedoelt niet dat de Zoon ook de oerbron zou zijn van de Geest, maar dat de heilige Geest niet buiten de Zoon, Jezus Christus, voortkomt uit God de Vader.  Wat trouwens het Oosten ook zo ziet. Het Oosten en Westen hebben elkaar niet begrepen, er is een theologisch misverstand ontstaan mede door een verschil in betekenis tussen het Grieks  van de Geloofsbelijdenis en de Latijnse vertaling ervan.
Verder verwijt het Oosten het Westen dat het met het invoegen van het  filioque de Geloofsbelijdenis  heeft aangepast zonder samen met het Oosten daarover een kerkvergadering  te houden. Het Westen besloot tot deze aanpassing om ketterijen in Spanje tegen te gaan, terwijl er in het Oosten, waar men te maken had met dezelfde ketterijen, voor een andere oplossing gekozen is.
Volgens oecumenische theologen hoeft deze kwestie echter geen belemmering te vormen voor eenheid. Velen onder hen geven wel de voorkeur aan een Credo zonder filioque, zoals dit tegenwoordig ook in de Oud-katholieke Kerk bestaat.

De laatste decennia is er sprake van kerkverlating. Wat voor effect heeft dit op de oecumene?
“Naar mijn idee heeft de kerkverlating een negatief effect op de oecumene. Het gevoel kan je bekruipen als kerk nog maar een klein ‘clubje’ te zijn. Mensen zien geschrokken de afbrokkeling van kerk en geloof. Dat leidt in katholieke kring soms tot een steeds verder naar binnen gericht zijn. Hoewel de katholieke Kerk haar best doet om de oecumene te bevorderen.  lijkt er tegelijkertijd op nogal wat plekken een gebrek te zijn aan oecumenische voelhorens bij gelovigen en kerkelijk kader.â€

Wat is uw visie omtrent oecumene?
“Ik behoor tot de groep die het vaak allemaal te traag vindt gaan. Wanneer iemand christen wordt, komt hij in aanraking met een enorme verscheidenheid aan opvattingen en kerken. Maar uiteindelijk moet het niet om die verschillen gaan. We zouden ook, dat is mijn persoonlijke overtuiging, wat ruimer om mogen gaan met zaken als gezamenlijk de communie ontvangen in elkaars vieringen van de Maaltijd van de Heer.â€

Richt de KVvO zich ook op jongeren?
‘’Wij zijn eigenlijk niet heel duidelijk gericht op jongeren, hoewel we dat best willen. Wel gaan we nu proberen om meer toegankelijk te worden voor jongeren door de organisatie via de sociale media bekend te maken. Dit is echt een waagstuk voor ons, want de organisatie wordt op de werkvloer gedragen door vijftigers, door mijn collega en mij.‘’

Wij, als actieve jongeren op Credible, zijn nu in elk geval een beetje meer op de hoogte van hetgeen dat de KVvO doet.  

Terug naar frontpage

[Olorin 155]

Interessant.

[Thorgrem 430]

Leuk interview. Interessant ook.

[MysticNetherlands 298]

Leuk artikel idd. Heb paar vakanties geleden in een klein Orthodox kerkje gebeden met mijn vrouw, en ik vond de (Engelse vertalingen van) sommige teksten aan de muur erg mooi. Mooie invalshoeken zeg maar.