Individualisme en de gemeenschap

[Olorin 155]

Dit is een beetje een gedachten experiment van mij, dus stel ik het op prijs als jullie er commentaar op willen geven.

De stelling een beetje is dat onze huidige cultuur geen individuele samenleving is en dat individualisme en een hechte gemeenschapszin best samen kunnen gaan, al geef ik toe dat er zich vast wat paradoxale puntjes zullen zijn. Maar hé, daarom post ik het ook.

De samenleving: We leven in een westerse kapitalistische samenleving wat juist streeft naar uniformiteit. Wil je niet de paria van de samenleving zijn, dan moet je niet teveel afwijken van de norm. Ook in bedrijven moet uniformiteit aanwezig zijn, denk alleen al aan de letterlijke zin. Een ander voorbeeldje is het ‘fordism’.

Mensen moeten een bepaalde houding hebben waarin hard werken en winst produceren erg belangrijk is. Onze dominante cultuur. Je kunt afwijken, maar als de afwijkingen te groot zijn, zul je gevolgen ook mogen dragen.

Is de samenleving dan individualistisch? Als het een woord is wat tegenover de gemeenschapszin staat, dan wellicht, maar dan zou ik het niet individualistisch willen noemen, maar onverschillig. Waar vroeger men de paria weer op het rechte spoor wilde brengen van een bepaalde cultuur (want vroeger was er veel meer diversiteit van culturen), laat men nu iemand als een baksteen vallen. Dat is zou dan individualisme zijn: dat je vooral alleen op jezelf moet rekenen om niet buiten de boot te vallen. Individualisme is dan niet dat je je eigen weg besluit op te gaan, want er is slechts één weg met daarnaast een afgrond.

Vroegâh, kon je wellicht ook niet je eigen weg maken, maar er was at least een diverser wegennet.

Kortom, dan is onze samenleving vooral een onverschillige entiteit waar het individu aan onderworpen is.

Ter illustratie: het doet me denken aan de oude punkscene (en trouwens de daar uit voortgekomen hardcore punk scene). Enerzijds is die erg individualistisch. ‘Do it yourself’, wees jezelf, 'express yourself’, niet te spreken van een anarchie aan diverse ideologieën onder de leden en de founding fathers van de scene. Toch is het anderzijds weldegelijk een gemeenschappen, met ‘unity’ als een credo, waarin mensen samen werken om iets op te zetten, een wereldje met een apart sfeertje en paradoxaal genoeg toch ook enige uniformiteit en stiekem ook wel eens wat groepsdruk is.

Wellicht ook een verband met de kerk. Gemeente leden vormen een gemeenschap terwijl de leden zelf uit volstrekt verschillende milieus komen, verschillende persoonlijkheden kennen, etc. Ook op schaal van een wereldkerk, kunnen mensen toch juist door die culturele verschillen toch zo enorm verschillend zijn, maar toch allemaal tot die kerk behoren.

Er zitten wat gaatjes in en het klopt niet allemaal even goed. Maar mijn conclusie zou zijn dat wij in onze westerse kapitalistische samenleving vooral een onverschillige samenleving zijn die naar uniformiteit streeft. En dat oog hebben voor ‘het individu’ best samen kan gaan met een hechte gemeenschap.

[Nynthe 1]

Oog voor het individu is een voordeel wat deze maatschappij zeker heeft. (Uiteraard kijk ik even naar mijn eigen sector, de zorg) In deze maatschappij kan je best een hele lading afwijken opzich. Wij hebben de zogenaamde van 'van wieg tot graf' houding. Er zijn ladingen voorzieningen, maatregelen, instanties, verzekeringen, uitkeringen enz enz waardoor je als mens verzorgt bent. Wij zullen ons niet snel zorgen maken over het wel of niet kunnen bemachtigen van zoiets simpels als medicatie tegen diarree, terwijl aan de andere kant van de wereld mensen eraan overlijden zeg maar.

Daarbij komt ook: Wijk je af, dan is er (bijna) altijd wel een plek waar je terecht kan waar mensen voor je zullen zorgen. Gezinsvervangende huizen, internaten, stichtingen, instanties enz enz. 'Zorg op maat' is een veelgehoorde kreet. Er wordt gekeken naar wat iemand nodig heeft en daarop wordt de zorg zoveel mogelijk aangepast.

Met het oog op de individu dus.

Maar niet alleen van de bewoner/cliënt zelf. Maar ook van de familie. Want (en begrijp me goed, ik beweer niet dat iedereen familieleden zomaar 'loost') sommigen vinden het toch verrekte lastig om dingen in te moeten leveren als het op de zorg van iemand aankomt. Want we willen carrière maken, ons eigen ding kunnen blijven doen en zelf 'kunnen leven'

Niet dat ik het niet begrijp, maar wat een schril contrast met andere maatschappijen soms. Anderen kijken wel eens naar Nederland en verbazen zich erover dat wij onze ouderen in bejaardenhuizen 'stoppen', terwijl zij zonder twijfelen hun vader, moeder, tante, wat dan ook in huis zouden nemen. Zij hebben gezorgt voor jou, nu zorg jij voor hen. En dat jij dan in moet leveren wordt als vanzelfsprekend aanvaard.

Kortom, een groot verschil met een cultuur die niet de 'ik-cultuur' heeft, maar juist de 'wij-cultuur' en dan neem ik nu als concreet voorbeeld de Molukse cultuur.

Er hebben daar heftige burgeroorlogen gewoed, vele mensen zijn vermoord op de meest brute wijze (daar is een nekschot nog aardig bij) en laten velen wezen achter met helemaal niets. Ook hier geldt dat familieleden meteen de zorg op zich zullen nemen. (voordeel van die mensen is dat familie, hoe ver dan ook, gewoon geaccepteerd wordt als familie. Hier zullen wij niet snel geneigd zijn om de zorg voor het kind van je achterneef op je te nemen)

Nadeel is wel; als er niemand uit de gemeenschap opstaat om voor dat kind te gaan zorgen wordt het met de nek aangekeken en wordt het uitgekost door de maatschappij. Want 'je moet wel een verschrikkelijk kind zijn als er in de hele gemeenschap niemand is die voor je wil zorgen.' Niemand die medelijden met je heeft omdat je je ouders in stukken gehakt hebt zien worden... Maar als je als individu in deze maatschappij alleen komt te staan heb je een probleem. En zij missen die mooie 'van wieg tot graf' houding. Schrijnend...

Maar goed, terug naar Nederland. Er zijn zeker in Nederland veel hechte gemeenschappen, al denk ik dat dat niet echt de Nederlanders zelf zullen zijn maar meer de mensen die hun roots ergens anders hebben liggen. Ik heb me vaak verbaast over de houding die sommigen hebben tegenover familieleden bijv. Nooit uitgesproken dat ze van iemand houden, familieruzies die eindigen in het verbreken van contacten enz. Nu snap ik dat er absoluut situaties zijn waarin het bijna onvermijdelijk is, maar als je sommige redenen hoort...

Of je loopt met iemand in de stad en die persoon zegt:'Goh, volgens mij is dat mijn nichtje. Maar dat weet ik niet zeker. We hebben elkaar zeker al 10 jaar niet meer gezien.' Heuw, denk ik dan? Ik ken al mijn neven en nichten bij naam, gezicht en zo ongeveer wat ze bezig houdt (en ik heb er zo'n 20 )

Sterk kenmerk van het ontbreken van een hechte gemeenschap vind ik ook dat de sociale controle ook lijkt te ontbreken. Zo stond ik laatst voor een stoplicht in mijn autootje op een druk kruispunt. Midden op dat kruispunt gaan twee meiden met hun fietsen knetterhard onderuit en één begint hard te huilen. Ik zat nog te wachten of iemand, een voetganger of andere fietser of wat dan ook, zou stoppen om naar ze toe te gaan. Gewoon om te kijken of ze iets konden doen. Maar niemand. Zodra het stoplicht op groen ging, ging ik links ipv rechts, parkeerde de auto en stapte uit. Geen ernstige verwondingen, maar het meisje was toch erg blij dat iemand haar even vroeg hoe het ging.

'Ik zie jou', een belangrijke boodschap die volgens mij kenmerkend is voor een hechte gemeenschap.

Niet alleen als iemand een probleem heeft, maar bijv ook als iemand problemen (dreigt te) maken. Waar is de tijd dat je door de buurvrouw net zo hard op je kop kon krijgen als door je moeder?

Ik heb menigmaal gezien hoe iemand in elkaar gerost wordt, maar niemand die een poot uitsteekt.

Of om het even naar Frankrijk te gooien (ik meen tenminste dat het daar was) een meisje werd in de metro van Parijs verkracht in een volle coupé. Mensen keken de andere kant op. Zowel het meisje kreeg geen 'ik zie je' maar de dader ook niet. Terwijl dat wellicht een groot verschil had gemaakt.

Mensen doen maar een eind weg denk ik soms wel omdat alles ook gepikt wordt. En nu wordt het zelfs al zo gek dat als mensen wat willen doen (denk in ambulancepersoneel, politie enz), die aangevallen worden. Idioter kan bijna niet.

Nu is sociale controle niet altijd handig. Ik heb een tijd gewerkt met Roma en die kunnen dan behoorlijk verstikkend werken. Je wordt constant in de gaten gehouden en je wordt ook meteen aangepakt als je een fout maakt of iets afwijkends doet. Niet altijd even fijn. (denk bijv maar niet dat je zomaar casual kan daten met een jongen. Zodra ze erachter komen wordt je gedwongen om te trouwen. En nog meer sociale controle; na de huwelijksnacht gaan ze met je laken alle wagens langs. En oh wee als er geen bloed op zit!)

Maar dat is een ander soort sociale controle. Het zou mooi zijn als mensen vanuit zichzelf al zoiets hadden 'Nee, dit kan ik niet maken. En als ik het wel doe heb ik een probleem met de buurman/leraar/tante/toevallige voorbijganger en anders wel met mijn ouders omdat die zeker ingelicht zullen worden.'

Denk dat mensen zich wel 100x zullen bedenken voor ze iets uithalen.

Ik denk dat er wel een 'wij-gevoel' heerst in deze maatschappij, maar er is niet erg veel voor nodig om het weer een 'ik-gevoel' te geven.

Zo, zomaar mijn eerste gedachtes hierover