In brand gestoken kerken en het maatschappelijke vacuum

[Figulus 150]

Kerkgebouwen staan steeds vaker leeg en sommige worden zelfs in brand gestoken. Dit is schokkend en symbolisch, maar het is vooral een symptoom van diepere maatschappelijke veranderingen. Leeglopende kerken zijn geen oorzaak van het verdwijnen van normen en waarden; ze weerspiegelen het verlies van actieve gemeenschap en betrokkenheid, een proces dat al decennia aan de gang is in veel westerse samenlevingen. Secularisatie, individualisering en een afnemend vertrouwen hebben de christelijke gemeenschap verzwakt, waardoor de gebouwen hun oorspronkelijke functie verliezen.

Tegelijkertijd rijst een fundamentele vraag: wat zijn normen en waarden eigenlijk? In de moderne samenleving worden ze vaak gezien als evoluerend, veranderlijk en afhankelijk van tijd en context. Vanuit een christelijk perspectief behoren normen en waarden echter absoluut en tijdloos te zijn, onafhankelijk van cultuur of historische omstandigheden. Het leeglopen van kerken is dan niet slechts een verandering van ritueel of sociale structuur; het is het verdwijnen van een objectief moreel ankerpunt in de samenleving.

Het verdwijnen van de traditionele kerk creëert een vacuüm dat door andere religies, ideologieën of sociale structuren wordt opgevuld. In Europa is dit op meerdere plekken concreet zichtbaar. In Amsterdam bijvoorbeeld lopen traditionele kerken leeg, terwijl moskeeën onder jongeren van Turkse en Marokkaanse afkomst juist groeien. Brussel laat zien hoe secularisatie samengaat met een zichtbare aanwezigheid van islamitische gemeenschappen, wat leidt tot maatschappelijk en politiek debat over religie in het publieke domein. In Duitse steden zoals Duisburg en wijken van Berlijn-Neukölln verzwakken kerken door leegloop, terwijl islamitische organisaties sociale en rituele functies overnemen.

Wanneer kerken in brand worden gestoken, gaat het niet alleen om het gebouw. Het is een aanval op het christendom als religie, op de culturele identiteit, de geschiedenis en de gemeenschapsstructuren die het gebouw vertegenwoordigt. Zelfs als de kerken leegstaan, symboliseert zo’n daad een vorm van oorlogvoeren tegen religie, cultuur en historische continuïteit. Brandstichting maakt het maatschappelijke vacuum tastbaar.

Deze ontwikkelingen illustreren een bredere maatschappelijke clash: het christendom wordt vandaag de dag van twee kanten bedreigd. Aan de ene kant door de islam, die het vacuüm van zingeving, ritueel en gemeenschap snel kan opvullen en daarmee zichtbaarheid, invloed en gemeenschapsfunctie van het christendom vermindert. Aan de andere kant door secularisme, dat leegloop en relativisering van normen stimuleert, waardoor de fundamenten worden uitgehold. Beide krachten vullen het vacuüm, maar op manieren die het christendom uitdagen of marginaliseren. Vanuit een perspectief van absolute normen en waarden is deze evolutie onvoldoende: het biedt geen tijdloos kader voor moraal en sociale cohesie, en daardoor ontstaat spanning tussen verschillende wereldbeelden.

Het klagen over verdwijnende normen en waarden terwijl men zelf passief is geworden, verandert weinig aan de realiteit. Het verlies ligt niet in de stenen van de kerk, noch alleen in een brandstichting, maar in de afwezigheid van actieve betrokkenheid van de gemeenschap. Historisch gezien vullen actieve groepen altijd lege rollen in het sociale en spirituele landschap, en dit mechanisme herhaalt zich vandaag de dag in een Europese context.

Deze dynamiek roept fundamentele vragen op: kunnen normen en waarden behouden blijven zonder actieve gemeenschap? En hoe kan een samenleving normen behouden in een wereld waarin secularisatie en relativering de norm lijken te worden?

Kortom, in brand gestoken kerken zijn niet slechts tragische incidenten; ze zijn symbolen van een dieperliggend maatschappelijk proces. Leegloop van kerken onthult een leegte die omgevormd wordt door actieve krachten, of dat nu religie, secularisme of andere sociale bewegingen zijn. Tegelijkertijd laten brandstichtingen zien hoe kwetsbaar cultuur, geschiedenis en religie zijn wanneer de gemeenschap niet langer actief betrokken is. De manier waarop samenlevingen dit vacuüm invullen – door islam, secularisme of andere krachten – bepaalt voor een groot deel hoe normen, waarden en gemeenschapszin in Europa de komende decennia zullen evolueren of verdwijnen, en hoe het christendom daarin overeind kan blijven.

Voor seculieren en hun relativisme zou leegloop en vervanging door andere krachten een logische maatschappelijke evolutie moeten zijn, terwijl traditionele christenen dit zien als een bedreiging voor absolute normen. Uiteindelijk zal de wereld toch branden en alles tot op de laatste atoom vergaan. Echter zoveel kracht zal geen mens kunnen genereren, en zullen de nietige brandstichtingen weinig zoden aan de dijk zetten.

Is het raar om te bidden voor het vergaan van deze wereld?