De zomer en die ene zwaluw

[Redactie 0]

Het politieke klimaat voor Christenen in Egypte en Syrië

Een Arabische Lente? Da’s een kwestie van vriezen of dooien, althans voor de midden-oosterse christenen.
Ja, het gonst, gist, rommelt, bliksemt en dondert in de Arabische wereld. Al een jaar lang. Dictators vallen, letterlijk of figuurlijk. Tunesië, Libië, en vooralsnog met minder resultaat Jemen. In die landen wonen geen of amper christenen.  Maar wel in Egypte. Na een volksopstand vanaf begin 2011 moest president Moebarak het veld ruimen. Koptische christenen in het land namen een afwachtende houding aan. ‘Wat hiervan te verwachten?’ Velen overwonnen hun schroom en sloten zich alsnog aan bij de revolte op het Tahrirplein te Caïro. Caïro was later, na Moebaraks val, nog vaak het toneel van bloedige confrontaties tussen demonstranten en de ‘voorlopige’ machthebbers van de militaire overgangsregering. Bijvoorbeeld half oktober, toen Kopten in de Egyptische hoofdstad protesteerden tegen gewelddadigheden in Zuid-Egypte (in een dorp was een christelijke gebedsruimte belaagd). Pantservoertuigen van de militaire politie overreden in Caïro demonstranten. Er waren tientallen doden. 

Later zouden algemene demonstaties in Caïro eveneens uitlopen op doden en gewonden. Hier was niet de religieuze vrijheid van christenen in het geding, maar vrijheid überhaupt. Wat had de gewone Egyptenaar nu gewonnen sinds de militairen aan de macht Arabische Lente?  Het kan vriezen of dooien, waarschijnlik voor elke gewone Egyptenaar, moslim of christen. Maar in elk geval voor de christen. ‘Zal een nieuw bewind in Egypte ja dan nee rabiate moslimfundamentalisten aan de macht brengen?’ Anders gezegd: ‘Zal tijdens de Arabische Lente ook voor christenen de vrijheid ontbloeien?’ Christenen komen er immers al tientallen jaren lang bekaaid af in het land van de Nijl. Tweede-rangsburgers,  gediscrimineerd.

Zo niet in Syrië. Christenen worden daar niet gediscrimineerd. Of het zou positieve discriminatie moeten zijn. Christenen, een minderheid van bijna 10%, hebben een streepje voor bij het regiem.  Dat regiem steunt zelf in belangrijke mate op een  minderheid, namelijk van de alawieten. Dat zijn liberale moslims. Dat verhindert velen onder hen niet om, eenmaal aan de macht vanaf de jaren ’60, een uitermate wrede politiek voor te staan. Ook alawieten vormen 10% van de bevolking, net als de christenen. ‘Samen staan we sterk’, lijkt hun gemeenschappelijke leus. Het seculiere (= niet op religie gebaseerde) regiem speelde jarenlang de kaart van opgelegde religieuze tolerantie. Moslimfundamentalisme werd en wordt daarbij genadeloos de kop ingedrukt.

Maar zelfs in dit seculiere Syrië heerst een verwarrende paradox. Met zijn niettemin overwegend islamitische bevolking stoot ook hier de christen wettelijk op onoverkomelijke beperkingen. Eén voorbeeld! Bij de overgang van moslims naar het christendom  blijven ze voor de burgerlijke stand moslims. In het familierecht van de staat gelden de wetten van de godsdienst. Omdat voor de islam een moslima niet kan trouwen met een christenman, kan een christin geworden maar niet als zodanig erkende (van oorsprong islamitische) vrouw niet  trouwen met een christelijke man uit haar nieuwe geloofsgemeenschap. Die positieve discriminatie van de christenen heeft dus een zwart randje. Toch ‘n beetje tweede-rangsburgerschap! Lichtelijk een spagaat, die de christenen van Syrië graag voor lief nemen. Het is best onder dictator Bashar Assad. Zo van:‘Kijk eens hoe het ging in Irak, na de val van Saddam Hoessein: de oorlog van allen tegen allen brak er uit en de Irakese christenen delfden als kwestbare minderheid het onderspit.’ Trouwens, velen  vluchtten naar… Syrië. Ieder weet dat daar intussen ook de opstand is uitgebroken. Wie zijn oren te luisteren legt bij midden-oosterse christenen, uit Syrië zelf of afkomstig uit omringende landen,… enig enthousiasme voor de opstand in Syrië is er amper te vinden. Want wat komt er na Assad? Bijltjesdag voor de christenen die uit overlevingsdrang kozen voor het – in hun ogen – minst slechte: liever een seculiere dictatuur dan een moslimfundamentalistische. De Assad-dictatuur speelt hierop in, door juist de mensen die van haar relatieve vrijheid hebben kunnen genieten, bang te maken voor dreigend religieus extremisme.

Toch is het de vraag of het per se die kant op zal gaan. Zoals in Irak waar de complete sektarische chaos uitbrak? Of zoals in Egypte waar de al jarenlange discriminatie van christenen nog steeds niet is verdwenen? Het is denkbaar dat het religieus vreedzame samenleven in Syrië niet alleen te danken is aan het Assadbewind, maar ook aan de geest van verdraagzaamheid die zo kenmerkend is geweest voor het Syrië van de laatste 150 jaar. Kortom, dat er leven is na Assad, ook voor christenen.

Je dit allemaal afvragen, hier in het westen met zijn aanhoudende zomer van vrijheid, is een intellectuele exercitie. En eentje vanuit een riante positie.  In Syrië heeft ‘het kan vriezen, het kan dooien’ voor álle burgers een ietwat existentiëler gehalte. Zeker voor de christenen. Hun situatie van fundamentele onzekerheid is bepaald niet te benijden. Die ene zwaluw van de Arabische Lente kondigt voor de christenen in Syrië, maar ook in Egypte, nog lang niet de zomer aan.

Leo van Leijsen,
Medewerker Oosterse Kerken
Katholieke Vereniging voor Oecumene

[Fotobijschrift]
Kerkdienst van oosterse christenen in Noord-oost-Syrië.  Al in de jaren dertig van de vorige eeuw vluchtten christenen uit Irak naar het vrijere klimaat in Syrië. De laatste tien jaar volgden weer nieuwe golven christelijke vluchtelingen vanuit Irak naar Syrië. Sinds de troebelen in Syrië zelf trekken christenen verder, richting Turkije en Europa. (Foto: L. van Leijsen)

Terug naar frontpage